جواب اجمالی:
با توجه به شواهد معتبر تاریخی مبنای علمای شیعه بر استدلالات علمی و استناد به مسائل عقلی و نقلی می‌باشد و به برکت این استدلالات علمی و منطقی بود که شیعه از دریای پر تلاطم روزگار نجات یافت.
جواب تفصیلی:
سنت پیامبر (ص) بعد از کتاب خدا از مهمترین منابعی است که مورد پذیرش همه مذاهب و فرقه‌ها می‌باشد. اگر چه بعضی از علمای اهل سنت با دیدگاه افراطی به این مطلب می‌نگرند و بدون هیچ توجهی به نقش عقل، فقط نقل را حجت می‌دانند. و بعضی از آنان عقل را به عنوان اصل در اثبات مسائل دینی خود مطرح کردند بدون اینکه توجه خاصّی به نقل و سنت پیامبر (ص) داشته باشند. اما در میان این مذاهب مکتب شیعه راه جامع تری را انتخاب کرده و عقل و نقل را با هم در خدمت استدلالات و روش بحثی خود قرار داده است.[1] و راه اعتدال را در پیش گرفته که استاد مطهری به این اعتدال اشاره می‌کند و می‌گوید «تعقل و تفکر شیعی نه تنها با فکر حنبلی که از اساس منکر استدلال در عقاید بود و با تفکر اشعری که اصالت را از عقل گرفته، مخالف و مغایر است و با تفکر عقلی معتزلی هم مخالف است زیرا تفکر معتزلی هر چند عقلی است ولی جدلی است نه برهانی.»[2] پس عقل؛ آن هم از نوع برهانی بعد از نقل در مکتب شیعه از جایگاه بلندی برخوردار است تا آنجا که از آن به عنوان حجت باطنی خداوند در مقابل حجت ظاهری یعنی پیامبران را یاد کنند.[3]
علمای شیعه هم باتوجه به قرآن کریم که می‌فرماید: «اُدعُ الی سبیل ربِّکَ بالحکمةِ و الموعظةِ الحسنةِ و جادلهم بالتی هی احسن»[4] برای اثبات حقانیت خود، روش حکمت، برهان، موعظه و جدال احسن را انتخاب کردند که هر سه روش در مقابل تهمت و زور می‌باشد، چون معنی حکمت یعنی: گفتگو بر سبیل منازعه می‌باشد.[5]
آری علمای شیعه بدون هیچ طمعی در حکومت و قدرت و بنا به وظیفة خطیر امر به معروف ونهی از منکر و تنویر افکار، شروع به تالیف و تدریس و بحث و مناظره در حوزة دینی نمودند و آثاری که از بزرگان شیعه به یادگار مانده، جز درس و بحث و تألیفات علمی چیز دیگری را اثبات نمی‌کند. آثار علمایی مانند سید مرتضی، شیخ مفید، شیخ طوسی، و... همه وهمه در راستای اثبات حقانیت معارف مستدل شیعه و در جواب به مخالفان از راه قلم و مباحثة علمی و به دو از اهانت می‌باشد. کتاب «الشافی» سید مرتضی در جواب اشکالات قاضی عبدالجبار معتزلی در امامت، کتاب تجرید العقاید خواجه نصیر، کتاب شبهای پیشاور نوری، و ایجاد نمودن دارالتقریب مذاهب توسط آیت‌ا...العظمی برجردی در مرکز علمی اهل تسنن قاهره، سیاست استدلالی و منطقی شیعه در مباحثات و برخورد با مخالفان را ثابت می‌کند.
اما در مقابل این سیاست علمی شیعیان، مخالفان از راه کینه و عداوت وارد شدند و هر چه از ظلم، ستم، قتل، و اهانت، در توان داشته نثار شیعیان و علمای آنها کردند. امویان و عباسیان وافرادی چون حجاج از خون هیچ عالم شیعی به راحتی نگذشته و مورخان و متکلمان قلمهایشان را آلوده به نسبت‌های ناروایی به شیعه چون زندیق، رافضی، ملحد، کردند. که تاریخ پر از اسنادی از این قبیل می‌باشد.
ولی علمای شیعه در مقابل این اهانت‌ها با مسلح شدن به علوم مختلف مذهب شیعه را در برابر طوفانهای وحشتناک روزگار نجات دادند. و در حال حاضر هم علمای شیعه عقیده دارنند که شیوة تحمیل رأی بر دیگران مخصوصا‍ً در حوزة اندیشه و دین، شیوه‌ای وحشیانه و به دور از منطق و انصاف و انسانیت و روش علمی است
«والسّلام»
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - ربانی گلپایگانی ، درآمدی به علم کلام ، ص 188و 189.
[2] - استاد مطهری ، آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، ص54.
[3] - اصول کافی ، ج 1، کتاب عقل و جهل ، حدیث12.
[4] - سورة نحل ، آیه125.
[5] - علامه طباطبائی، نفسیر المیزان، ج 12، ص 374 و 371.
