جواب اجمالى:
طبق نظر تحقیق ایمان یک امر قلبى و نفسى است اگر چه بعضى اقرار و عمل صالح را به آن افزوده اند.
عمل صالح: اگر چه ایمان یک امر قلبى است ولى تکامل و ارتفاع درجه ایمان در گرو عمل صالح است، چرا که ایمان بدون عمل صالح همچون درخت بى ثمر است.
جهاد: یکى از زیر مجموعه هاى عمل صالح و از فروع مهم دین در نزد شیعیان است. شاهد بر آن علاوه بر آیات و روایات وارده از معصومین است.
زهد: زهد به معناى بى رغبتى به دنیا است و در نزد شیعیان منزلت و جایگاه والایى دارد، شاهد بر آن سیره عملى و قولى ائمه (علیهم السلام)است.
جواب تشریحى:
در ابتدا باید بیان شود که ایمان از ماده «أمن» به معناى سکون و آرامش (ضد خوف) است.([1])
و تعریف آن عبارت است از «قرار گرفتن اعتقاد در قلب به نحوى که صاحب ایمان از ریب و شک که آفت اعتقادند در امان است».([2])
از اینجا روشن مى شود که ایمان یک امر قلبى و نفسى است و اگر چه بعضى اقرار زبانى و عمل صالح را هم جزئى از ایمان دانسته اند و آنها را به تعریف افزوده اند،([3]) ولى نظر تحقیق این است که ایمان همان اعتقاد و تصدیق قلبى است چنان که از معنا و تعریفى که بیان شد این مطلب استفاده مى شود و تعدادى از آیات قرآن گواه بر این مطلب است از جمله: (ولما یدخل الایمان فى قلوبکم)([4]) هنوز ایمان وارد قلبهاى شما نشده است.
و (اولئک کتب فى قلوبهم الایمان)([5]) آنان (کسانى که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند) کسانى هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته .
البته ممکن است دلیل کسانى که اقرار زبانى و عمل صالح را جزء ایمان دانسته اند و آن دو را در تعریف به اعتقاد قلبى افزوده اند، بعضى از روایات باشد همچون (الایمان معرفة بالقلب و قول باللسان وعمل بالارکان)([6])«ایمان عبارت است از معرفت و اعتقاد قلبى و قول و اقرار زبانى و عمل صالح بوسیله ارکان و اعضاى بدن»
ولى باید توجه شود که این گونه روایات در صدد تعریف ایمان نیستند، بلکه براى بیان مقاصد دیگرى هستند مانند این که: ترتّب آثار ظاهرى ایمان منوط به اقرار زبانى است، و ذکر عمل صالح ردّى بر قول گروه مرجئه است که معقتد بودند عمل در سعادت انسان دخالتى ندارد و اعتقاد و تصدیق قلبى کافى است.([7])
حال با توجه به مطالب بیان شده به رابطه هر کدام از عمل صالح، جهاد و زهد با ایمان مى پردازیم:
عمل صالح: اگر چه ایمان فقط اعتقاد و تصدیق قلبى است، ولى ایمان حقیقى داراى مراتب است (اولئک هم المؤمنون حقاً لهم درجات عند ربهم)([8]) پایین ترین مرتبه ایمان، همان اعتقاد قلبى است. ولى تکامل و ارتفاع ایمان در گرو انجام اعمال صالح است چرا که عمل صالح نسبت به ایمان همچون ثمر و میوه نسبت به درخت است و ایمان بدون انجام اعمال صالح چونان درختى بى ثمر است، پس اعمال صالح نشانگر صلابت و سلامت درخت ایمان است.([9]) شاهد بر این مطلب آیاتى از قرآن کریم است که در آنها عمل صالح همراه ایمان ذکر شده از جمله: (من آمن باللّه والیوم الاخر و عمل صالحاً فلا خوف علیهم)([10]) کسانى که به خداوند یگانه و روز جزا ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند ترسى بر آنها نیست» البته ممکن است کسانى که عمل صالح را جزء ایمان مى دانند منظورشان مراتب بالاى ایمان باشد که عمل صالح را بطور قطع به دنبال دارد و آنان که ایمان را بدون عمل صالح تعریف مى کنند منظورشان مراتب پایین ایمان باشد که ممکن است در این مرتبه شخص مرتکب گناه و معصیت شود .
جهاد: جهاد یکى از زیر مجموعه هاى عمل صالح و از فروع مهم دین در نزد شیعیان به شمار مى رود و در آیات بسیارى از قرآن کریم و روایات وارده از معصومین(علیهم السلام) اهمیت و جایگاه آن بیان شده. آیاتى که در آنها جهاد در کنار ایمان قرار گرفته از جمله: (ان الذین آمنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فى سبیل الله اولئک یرجون رحمة الله)([11])«همانا کسانى که ایمان آوردند و براى خدا هجرت کردند و در راه خدا جهاد کردند به رحمت خداوند امید دارند»
و (وجاهدوا فى سبیله لعلکم تفلحون)([12]) «در راه خداوند جهاد کنید تا رستگار شوید»
همچنین امیر بیان على(علیه السلام) مى فرمایند: (ان الجهاد باب من ابواب الجنة)([13]) «همانا جهاد در راه خدا درى از درهاى بهشت است» و روایات بسیار دیگرى که ذکر آن در این مقال نمى گنجد.
پس روشن شد که جهاد به عنوان یکى از مهم ترین اعمال صالح اگرچه جزئى از ایمان نیست ولى سهم بسزایى در ارتقاع و تکامل آن دارد .
زهد: زهد در لغت به معناى بى رغبتى و حریص نبودن به دنیا است.([14]) و از نظر شیعیان جایگاه و منزلت بالایى دارد و در سایه زهد و بى رغبتى به دنیا انسان مؤمن مى تواند درجات تکامل و ترقى را بپیماید، شاهد بر این مطلب سیره عملى و قولى ائمه(علیهم السلام) درباره زهد است. به عنوان مثال در جاى جاى نهج البلاغه على(علیه السلام) از زهد و ورع و بى رغبتى به مظاهر و جاذبه هاى دنیوى سخن مى گوید از جمله: (الزهد ثمرة الدین)([15]) «زهد نتیجه و میوه دین است» و (الزهد اساس الیقین)([16]) «زهد ریشه و اساس یقین است» .
پس روشن شد که زهد در اعتقادات شیعى، راهکارى مناسب براى روى آوردن به اعمال صالح و تکامل بخشیدن به درجات ایمان است.
والسلام
--------------------------------------------------------------------------------
[1]- ابن منظور، لسان العرب، ذیل ماده «أمن» .
[2]- علامه طباطبائى، تفسیر المیزان (اعلمى للمطبوعات) ج 1، ص 45 .
[3]- نصیرالدین طوسى، قواعد العقائد، تحقیق ربانى گلپایگانى (مؤسسه امام صادق(علیه السلام)) ص 144 .
[4]- حجرات: 14 .
[5]- مجادله: 22 .
[6]- شیخ صدوق، خصال (جامعه مدرسین) ج 1، باب الثلاثه، ح 229، ص 178 .
[7]- قواعد العقائد، همان، ص 148، پاورقى شماره 4 .
[8]- انفال: 4 .
[9]- ر،ک: تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازى (دار الکتب الاسلامیه) ج 1، ص 142 .
[10]- مائدة: 69 .
[11]- بقره: 218 .
[12]- مائده: 54 .
[13]- نهج البلاغة، خطبه 27 .
[14]- ابن منظور، لسان العرب، ذیل کلمه زهد .
[15]- غرر الحکم، 6045 .
[16]- غرر الحکم، 6048 .
